Nükleer Düzenleme Kanunu ve Kapsamı

7381 Sayılı Nükleer Düzenleme Kanunu (“Kanun”) [1] 8 Mart 2022 tarihli 31772 Sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

İşbu Kanun’un amacı; barışçıl kullanım ilkesi esas alınarak, nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyona ilişkin faaliyetlerin yürütülmesi sırasında çalışanların, halkın, çevrenin ve gelecek nesillerin iyonlaştırıcı radyasyonun olası zararlı etkilerinden korunmasına yönelik uygulanması gereken ilke ve esaslar ile tarafların sorumluluklarını, bu faaliyetler üzerinde düzenleyici kontrol yetkisini haiz Nükleer Düzenleme Kurumunun yetki ve sorumluluklarını ve nükleer hadiselerden kaynaklanan nükleer zararlar hakkındaki hukuki sorumluluğu belirlemektir.

Kanun, nükleer enerji ve iyonlaştırıcı radyasyona ilişkin faaliyetler ve bu faaliyetlerle ilgili kişi, tesis, cihaz ve maddeleri kapsamaktadır.

Nükleer Düzenleme Kanunu kapsamında yapılan düzenlemeler aşağıda incelenmiştir.

1) Nükleer Düzenleme Kurumu’nun Yetkilendirme ve Denetimi

Kanun ile birlikte Nükleer Düzenleme Kurumu (“Kurum”) kurulmuştur. Kanun, nükleer faaliyetlere ilişkin diğer kamu ve kuruluşların yetkisini kısıtlayarak Kurum’a geniş yetkiler tanımıştır.

İşbu Kanun kapsamındaki faaliyetler Kurum’a bildirimde bulunmaksızın veya Kurum’dan yetki alınmaksızın yürütülemez. Kurumdan; i) Nükleer tesis için sahanın hazırlanması, Kurum tarafından belirlenen ekipmanın imal edilmesi, tesisin inşa edilmesi, işletmeye alınması, işletmeden çıkarılması, yeniden işletmeye geçilmesi ile tesiste güvenlik ve emniyeti ilgilendiren değişiklik yapılması, ii) Radyasyon tesisinin işletmeye alınması, işletmeden çıkarılması ile tesiste güvenlik ve emniyeti ilgilendiren değişiklik yapılması, iii) Radyoaktif atık tesisi için tesisin inşa edilmesi, işletmeye alınması, işletmeden çıkarılması, kapatılması ile tesiste güvenlik ve emniyeti ilgilendiren değişiklik yapılması, iv) Radyoaktif maddelerin ihracatı, ithalatı, taşınması, transit geçirilmesi, v) Nükleer güvence kapsamında, nükleer alanda kullanılmak üzere özel olarak tasarımlanmış veya hazırlanmış madde, malzeme, ekipman, sistem, bileşen ve ilgili teknoloji ile nükleer çift kullanımlı madde, malzeme, ekipman, sistem, bileşen ve ilgili teknolojinin ihracatı, vi) Nükleer güvence kapsamında Kurum tarafından belirlenen madde, malzeme, ekipman, sistem, bileşen veya ilgili teknolojinin ithalatı, vii) Güvenlik, emniyet ve nükleer güvence dikkate alınarak Kurum tarafından belirlenen diğer faaliyetler için izin alınması zorunludur.

Kanun’da düzenlenen yetkiler kapsamında Kurum’un; lisans, izin ve yetki belgesi verme hakkı bulunmaktadır.

Bu Kanun kapsamındaki faaliyetler ve yetkilendirilen kişiler Kurumun denetimine tabidir. Kurum’un yetkilendirilen kişilerin yüklenici, alt yüklenici, tedarikçi ve alt tedarikçilerinin faaliyetlerini de denetleme yetkisi vardır. Denetimler programlı ya da programsız, resmî tatil günleri de dâhil olmak üzere yılın herhangi bir günü ve günün herhangi bir saatinde haberli veya habersiz yapılabilecektir.

2) Nükleer Zararlara İlişkin Hukuki Sorumluluk

Kanuna göre; Kurum tarafından veya ülkesindeki makamlar tarafından bir nükleer tesisi işletmek üzere yetkilendirilmiş tüzel kişi, nükleer tesis işletmek için verilecek lisans alınmadan önceki dönemde nükleer tesisi kuran tüzel kişi ve nükleer tesisi işletmek için verilen lisans iptalinden sonra yeni bir işleten belirlenene kadar olan dönemde lisansı iptal edilen tüzel kişi işleten olarak kabul edilecektir.

Kanun’da işletenin sorumluluğu, kusursuz sorumluluk hallerinden olan tehlike sorumluluğu ile açıklanmaktadır. İşleten nükleer zararlardan ve tazminatların ödenmesinden, nükleer hadisenin meydana gelmesinde kendisinin, personelinin ve tesisle ilgili teknoloji, mal ve hizmet sağlayanların herhangi bir kusurunun olup olmadığına bakılmaksızın sorumlu olacaktır.

Ancak işletenin, nükleer hadisenin, nükleer zarar gören kişinin kastından ya da ağır ihmalinden meydana geldiğini ispat etmesi hâlinde; işleten, sadece nükleer zarar gören bu kişiye karşı yetkili mahkemenin kararıyla kısmen veya tamamen sorumluluktan kurtulabilecektir.

Bununla birlikte Kanun, nükleer faaliyette bulunanlara nükleer sigorta yaptırma veya başkaca bir teminat gösterme zorunluluğu getirmiştir. İşbu sigorta ya da teminat sadece bir nükleer hadise durumunda nükleer zararın tazmini için kullanılacaktır.

Nükleer zarar gören kişiler zararını, doğrudan işletenden talep edebilecekleri gibi sigortacıdan, nükleer sigorta havuzundan ve diğer teminat verenlerden talep edebilecek olup tazminat talebiyle doğrudan dava da açabilecektir. Kanun’da öngörülen bir diğer husus ise, nükleer zararın belirlenen sorumluluk miktarı sınırlarını aşması halinde, nükleer zarar görenler tarafından yapılan başvuruları değerlendirmek ve başvurular hakkında karar vermek üzere Nükleer Zarar Tespit Komisyonu kurulabilecektir.

Kanun’da nükleer faaliyetlerden zarar gören tarafların açacağı tazminat davalarına ilişkin; işletenin rücu hakkı, özel bir zamanaşımı ve yetkili mahkeme hususları da düzenlemiştir.

Kanun yayım tarihi olan 8 Mart 2022 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

İşbu bilgi notu Stj. Av. Meltem Oruç tarafından hazırlanmıştır.

[1] 8 Mart 2022 tarih ve 31772 Sayılı Resmi Gazete. Aşağıda yer alan linkten 9 Mart tarihinde erişim sağlanmıştır: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/03/20220308-1.htm